Από την αρχαιότητα ο καρπός της αµπέλου, το σταφύλι, ταυτίστηκε µε τη γενναιόδωρη θεότητα της φύσης. Ηταν σύµβολο ειρήνης, αφθονίας, χαράς και γονιµότητας. Ενα δώρο των θεών που µέσα στη ζουµερή του ρώγα έκρυβε τη δύναµη να εµπνεύσει και να ανυψώσει το πνεύµα των θνητών σε µια ανώτερη σφαίρα. Για τους χριστιανούς το «αίµα» του σταφυλιού, το κρασί, συµβολίζει το αίµα του Θεανθρώπου. Οσο για τους Ελληνες... την ειδική σχέση τους µε το σταφύλι περιγράφει η ρήση του Ελύτη: «Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου αποµένουν µια ελιά, ένα αµπέλι κι ένα καράβι. Που σηµαίνει: µε άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις».
Ποια ήταν, όµως, η πορεία της θεϊκής αµπέλου επί της γης;
Ακολουθώντας µια σειρά κουκουτσιών σταφυλιού σκορπισµένα ανά τους αιώνες, οι ερευνητές οδηγούνται στο συµπέρασµα ότι τα άγρια σταφύλια έκαναν την εµφάνισή τους γύρω στο 7500 π.Χ., ενώ η εξηµέρωση της αµπέλου πιστεύεται ότι είχε ολοκληρωθεί γύρω στο 3500 π.Χ.
Αρχικά, τα σταφύλια δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα ακόµη φρούτο που το κατανάλωναν νωπό ή αποξηραµένο. Χάρη, όµως, στην επιµονή του Homo sapiens να χρησιµοποιεί όλα τα φρούτα, τους καρπούς ή τους χυµούς των φυτών που µπορούσαν να υποστούν ζύµωση για την παρασκευή οινοπνευµατωδών ποτών, το προϊόν της αµπέλου έµελλε να έχει ένα ένδοξο πεπρωµένο.
Από τη στιγµή που καλλιεργήθηκε το κλήµα και φτιάχτηκε το κρασί, αποκαλύφθηκε η ανωτερότητα των σταφυλιών σε σχέση µε όλα τα υπόλοιπα είδη που µπορούσαν να οινοποιηθούν. Η βασιλεία του σταφυλιού από τότε δεν αµφισβητήθηκε ποτέ.
Αρχαιολογικά ευρήµατα που χρονολογούνται γύρω στο 6000 π.Χ. δείχνουν ότι η καλλιέργεια ξεκίνησε στην περιοχή της σηµερινής Γεωργίας. Τα σταφύλια, όµως, άφησαν σύντοµα το βόρειο κλίµα του Καυκάσου και ταξίδεψαν σε πιο εύκρατες περιοχές. Κατέβηκαν νοτιότερα, στη Μεσοποταµία, και έφτασαν µέχρι τον Νείλο. Οι Αιγύπτιοι στα γλυπτά τους απεικονίζουν σκηνές τρύγου και οινοποίησης, πράγµα που µας δείχνει ότι αν και λάτρεις της µπίρας τιµούσαν ιδιαίτερα τα αµπέλια και το κρασί.
Η καλλιέργεια του αµπελιού στην περιοχή του Αιγαίου είναι γνωστή από τη Μινωική εποχή. Υπήρχαν µέθοδοι και τεχνικές που φαίνεται ότι οι νησιώτες διδάχθηκαν από τους κατοίκους της Νοτιοανατολικής Μεσογείου µε τους οποίους είχαν εµπορικές σχέσεις και χωρίς αµφιβολία από τους Σηµίτες που ζούσαν στην περιοχή της Συρίας.
Σύµφωνα µε τον µύθο, ο Στάφυλος, βοσκός του βασιλιά Οινέα ή γιος του Διονύσου και της Αριάδνης, διέδωσε την αµπελοκαλλιέργεια και την οινοπαραγωγή στον ελλαδικό χώρο. Από την άλλη, νοµίσµατα που απεικονίζουν σταφύλια στη µία όψη και τον Διόνυσο στην άλλη επιβεβαιώνουν ότι η εξάπλωση της καλλιέργειας συντελέστηκε ταχύτατα.
Ο τρύγος, το πάτηµα των σταφυλιών και η δοκιµή του καινούργιου κρασιού αποτελούσαν ορόσηµο του αγροτικού και θρησκευτικού ηµερολογίου, όπως άλλωστε αποδεικνύουν οι παραστάσεις µε τους ακόλουθους του Διονύσου, τους Σάτυρους, στη θέση των εργατών σε αγγεία και ανάγλυφα.
Οι Ελληνες καλλιέργησαν νέες ποικιλίες σταφυλιού και το ελληνικό κρασί έγινε περιζήτητο. Ο Πλίνιος, παρά την υπερηφάνειά του για τα ρωµαϊκά προϊόντα, ποτέ δεν διακινδύνευσε να συγκρίνει τα ελληνικά µε τα ρωµαϊκά κρασιά.
Οι Ρωµαίοι, πάντως, µε τη σειρά τους διέδωσαν την καλλιέργεια της αµπέλου σε ψυχρότερες περιοχές της Ευρώπης, όπως στις κοιλάδες του Ρήνου, του Μοζέλα, του Δούναβη και του Λίγηρα. Ακολουθώντας τα ταξίδια του Κολόµβου, η αµπελοκαλλιέργεια µεταφέρθηκε στον Νέο Κόσµο. Στη συνέχεια, οι Ολλανδοί µετέφεραν τα σταφύλια από την περιοχή του Ρήνου στη Νότια Αφρική, ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα οι βρετανοί άποικοι φύτεψαν ευρωπαϊκά αµπέλια στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία. Κάπως έτσι – µέσα σε µερικούς αιώνες – το σταφύλι έκανε τον γύρο του κόσµου.
Οπως και να έχουν τα πράγµατα, πέρα από την ιστορία και τους µύθους που βαραίνουν ένα τσαµπί σταφύλι, αυτό που πραγµατικά µάς συγκινεί είναι η απόλαυση η οποία κρύβεται µέσα στο βάζο µε το καλοφτιαγµένο, σχεδόν διάφανο, γλυκό σταφύλι ή σε ένα ποτήρι κεχριµπαρένιο ή στο χρώµα του ρουµπινιού κρασί.
Σχόλια